In de nieuwe vijfdelige VPRO-reisserie Sahara doorkruist Afrika-correspondent Bram Vermeulen de woestijn van de Atlantische Oceaan tot de Rode Zee. Hij ervaart de hitte, de nieuwe Europese kolonisten en de gevaren van oprukkend jihadisme.
De leukste kijktips
Wayne's World
Star Trek: Picard
Tekst: Bram de Graaf
Genadeloze woestijn
"We discussiëren in Europa veel over de migratie uit Afrika en over het terrorisme daar, maar we kijken nooit naar de bron," zegt Bram Vermeulen door de telefoon vanuit zijn standplaats Zuid-Afrika. "En dat terwijl niet de Noord-Afrikaanse Middellandse-zeekust onze grens is geworden, maar de Sahara." Na onder meer In Turkije en Dwars door Afrika is de 44-jarige Afrika-correspondent terug met een nieuwe tv-serie: Sahara. Daarvoor reisde hij het afgelopen jaar door de grootste zandwoestijn ter wereld, waar hij Mauritanië, Mali, Niger en Soedan bezocht. "De Sahara is genadeloos voor bleekscheten als wij," vertelt hij. "We werkten geregeld bij 45 graden Celsius. Het metaal van onze apparatuur werd zo heet dat die alleen nog met handschoenen kon worden opgepakt. Mijn geluidsman kreeg een zonnesteek, de regisseur malaria."
Belangrijk verhaal
Mede hierom begeven weinig journalisten zich in dit gebied. "En dat terwijl er een belangrijk verhaal is te vertellen. We sturen er mensen heen die ervoor moeten waken dat de Afrikanen niet naar Europa komen en om het jihadisme te bestrijden. Daarnaast bemoeien we ons via hulporganisaties met de overbevolking en geboortebeperking. We gedragen ons daar als nieuwe kolonialen. Maar wat vindt de lokale bevolking hiervan? Wat zijn de gevolgen van onze inmenging? Naast mijn liefde voor het continent voel ik de urgentie dit verhaal te vertellen, want hoewel het op de Nederlandse televisie dagelijks over dit onderwerp gaat, verbaast het me hoe weinig we erover weten en zie ik deze Afrikanen nooit aan de gesprekstafel zitten."
Frans
Zijn liefde voor Afrika ontstond tijdens zijn studie journalistiek in Tilburg, vertelt de in het Gelderse Wamel geboren en opgegroeide Vermeulen: "Daar werd het vak ‘Afrika’ gegeven. Mijn vader was leraar Frans en ik wilde daarom naar het Franssprekende Senegal. Mijn reisgenoot, Amerika-correspondent Arjen van der Horst, sprak die taal echter niet. We keken nog eens op de kaart en kozen voor Zuid-Afrika, waar ze Engels spraken en iets wat op Nederlands leek. Zo begon het."
Nooit klaar
Inmiddels woont en werkt Vermeulen twaalf jaar in Afrika, met een tussenpose van vijf jaar waarin hij correspondent in Turkije was. "Het is een ongelofelijk groot continent. Na vijf jaar Turkije dacht ik op een moment: ik heb dat verhaal eerder gemaakt. Hier moet ik 54 landen verslaan en ben ik nooit klaar. Ik sta ook nergens met tig andere collega’s te hengelen naar dezelfde quote, zoals op Het Binnenhof. Hier voelt het altijd uniek en belangrijk."
Timboektoe
Een van de plaatsen die Vermeulen voor Sahara bezocht, was de Malinese stad Timboektoe. "Verder van huis kan niet in onze gedachte," zegt hij. "Het was altijd de droombestemming van grote reizigers en er deden mythische verhalen over de ronde: de straten zouden er geplaveid zijn met goud." Timboektoe werd in 2012 door Toeareg-separatisten bezet. Het Franse leger verdreef hen een jaar later en er werd een VN-missie gevestigd, waaraan ook Nederlandse militairen deelnemen.
Aanslagen
Maar de veiligheidssituatie is sindsdien alleen maar verslechterd, aldus Vermeulen. "De ambassade waarschuwde me niet te gaan vanwege aanslagen en ontvoeringen. Vier dagen na ons vertrek werd het vliegveld aangevallen, waar we uitgebreid hadden gefilmd. De daders hadden zich verkleed als VN-blauwhelmen en reden in witte trucks met het VN-logo erop die ze opbliezen. We hebben het altijd over aanslagen bij ons, zoals Bataclan en Zaventem, en wat dat met ons doet. Dit haalde niet eens ons journaal."
Risico
Vermeulen geeft toe dat reizen door de Sahara vanwege het veiligheidsrisico eigenlijk niet meer kan. "Dat besef drong tijdens het maken van deze serie tot me door. Sinds ISIS wordt verdreven uit Syrië en Irak trekken veel van hun strijders naar de Sahara. In Niger kun je aan de rand daarvan niet reizen zonder militair escorte." Zelf ziet hij vooraf vaak op tegen een dergelijke trip. "Maar de beste manier om de angst te overwinnen, is op pad te gaan. De gastvrijheid in Afrika is overal enorm en men wil graag zijn verhaal vertellen."
Onsterfelijkheid
Hij hoopt dat we ons na deze serie zullen realiseren dat wat Europa bedenkt enorm veel impact heeft op mensenlevens daar. "Wij kunnen wel roepen: ‘Wij willen geen migranten meer!’, maar wat betekent dat voor Niger, het allerarmste land ter wereld? We vangen daar nu de vluchtelingen op, maar hebben hun economie stilgelegd. Dat heeft enorme consequenties." Het gaat hem echter niet alleen om deze politieke boodschap, zegt hij: "Ik wil ook laten zien hoe waanzinnig mooi de Sahara en haar inwoners zijn. In Soedan ontmoette ik een tachtigjarige actrice die daar in de allereerste speelfilm had gespeeld. Op het moment dat de camera aanging sprankelde ze nog net zoals op haar 20ste. Ik zag de onsterfelijkheid in haar ogen. Dat zijn de leukste ervaringen van zulke reizen."
SAHARA | ZONDAG | NPO 2 | VPRO | 20.15
