Je zit te kijken naar een aflevering van Over mijn lijk. Iemand met kanker praat open over zijn familiebanden. Moeilijke relatie met vader. Nauwelijks contact met zijn zus. En ineens denk je: waarom raakt dit me zo? Waarom herken ik die patronen?
Het antwoord zit niet altijd in wat mensen zeggen. Vaak ligt het in wat níét zichtbaar is. In het familiesysteem. En juist dat systeem speelt in steeds meer tv-programma’s een stille hoofdrol.
Familiepatronen op het scherm
Je ziet het vaker dan je denkt. In Boerderij van Dorst waar BN’ers in een open gesprek ineens bij hun jeugd uitkomen. In Het Familiediner, waar ruzies soms generaties teruggaan. Of in Spoorloos, als iemand op zoek gaat naar zijn biologische ouders en ineens in een web van oude loyaliteiten terechtkomt.
Zulke verhalen gaan niet alleen over het hier en nu. Ze laten iets zien van wat erachter ligt. Relaties zijn zelden ‘gewoon lastig’. Er zit vaak een herhaling in. Iemand past zich altijd aan. Een ander trekt zich standaard terug. Of een familielid wordt nooit genoemd en dat voel je, ook al wordt het niet gezegd.
Wat is een familiesysteem?
Een familiesysteem is het geheel van relaties, posities, en onuitgesproken regels binnen een familie. Iedereen maakt er deel van uit, of je nu contact hebt met elkaar of niet. De dynamiek in zo’n systeem is krachtig. Mensen nemen onbewust een rol op zich. Bijvoorbeeld: het kind dat de vrede bewaart. Of de broer die altijd de rebel is. Of de dochter die de plek van moeder overneemt na een scheiding.
Zolang die patronen niet worden herkend, blijven ze zich herhalen. Niet omdat mensen dat willen, maar omdat het systeem zo werkt. Je kiest niet voor die rol, je groeit erin.
Waarom raakt dit in tv-programma’s?
Omdat het herkenbaar is. Je hoeft geen gelijke situatie te hebben meegemaakt om geraakt te worden. Je herkent het gevoel: de onuitgesproken spanningen aan tafel, de broer die afstand houdt, het ongemakkelijke zwijgen. Het zijn dingen die we allemaal kennen, maar vaak lastig onder woorden kunnen brengen.
Programma’s waarin ruimte is voor dit soort verhalen, laten meer zien dan gedrag. Ze raken aan structuren onder de oppervlakte. Juist die herkenning maakt dat kijkers blijven hangen. Niet omdat het drama is, maar omdat het voelt alsof er iets echts wordt blootgelegd.
Familieopstellingen als methode
Eén manier om die onzichtbare structuren zichtbaar te maken is via familieopstellingen. Dat gebeurt meestal in een groep of therapeutische setting, waarin iemand zijn vraag of situatie opstelt. Andere deelnemers vertegenwoordigen familieleden of elementen uit het systeem. Door ze in de ruimte op te stellen ontstaat er letterlijk een beeld van de verhoudingen.
Dat klinkt abstract, maar het werkt vaak verbluffend concreet. Mensen voelen spanning bij een bepaalde plek. Iemand zegt niets, maar voelt zich ineens buitengesloten. Patronen komen boven zonder dat ze uitgesproken zijn. En dat opent de deur naar inzicht.
Wie zich hierin wil verdiepen kan bijvoorbeeld bij UNLP terecht, waar ze onder meer een familieopstelling opleiding aanbieden.
Wat hebben kijkers hieraan?
Je hoeft niet direct zelf een opstelling te doen om er iets van mee te nemen. Gewoon herkennen dat gedrag in gezinnen vaak een functie heeft, maakt al verschil. Die ‘lastige schoonmoeder’ heeft misschien een plek ingenomen die eigenlijk niet van haar is. Dat kind dat altijd zorgt, is misschien niet gewoon “zorgzaam”, maar probeert een scheefgegroeid systeem recht te trekken.
Door dit soort patronen te herkennen in programma’s, leer je ook anders kijken naar jezelf. Niet alleen wat je voelt, maar ook waar het vandaan komt. Waarom je altijd conflicten uit de weg gaat. Of waarom je bij je broer altijd op scherp staat.
Tv als spiegel
De kracht van televisie zit niet alleen in entertainment. Het biedt ook spiegels. Niet alles is bewust bedoeld, maar veel programma’s raken ongemerkt aan diepe thema’s: verbondenheid, afwijzing, loyaliteit, schuld. Juist daar zit het ongemak en de aantrekkingskracht.
En dat maakt televisie soms waardevoller dan het op het eerste gezicht lijkt. Want tussen de gesprekken, ruzies en ongemakkelijke stiltes door, zit iets dat je nergens anders zo helder ziet: hoe mensen gevangen kunnen zitten in verhalen die al veel eerder begonnen zijn. En hoe bevrijdend het is als iemand eindelijk zijn plek durft in te nemen.
